در تحلیل محتواى قرآن بهتر است کار را از اینجا شروع کنیم که ببینیم قرآن خودش درباره خودش چه نظرى دارد و خود را چگونه معرفى مى کند؟ اولین نکته اى که قرآن درباره خود مى گوید این است که این کلمات و عبارات، سخن خداست. قرآن تصریح مى کند که پیامبر انشاءکننده قرآن نیست بلکه آنچه را که توسط روح القدس یا جبرئیل به اذن خدا بر او القاء شده است بیان مى کند.
توضیح دیگرى که قرآن درباره خود مى دهد، معرفى رسالتش است که عبارت از هدایت ابناء بشر و راهنمایى آنها براى خروج از تاریکیها به سوى نور است:
کِتابٌ انْزَلْناهُ الَیْکَ لِتُخْرِجَ النّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ الَى النّورِ
بدون شک یکى از مصادیق این ظلمات، جهالتها و نادانیهاست و قرآن بشر را از این ظلمات به روشنایى علم مى برد. اما اگر ظلمتها تنها در نادانیها خلاصه مى شد، فلاسفه هم مى توانستند این مهم را به انجام برسانند، لکن ظلمتهاى دیگر وجود دارد به مراتب خطرناکتر از ظلمت نادانى که مبارزه با آن از عهده علم خارج است. از جمله این ظلمتها منفعت پرستى و خودخواهى و هواپرستى است که ظلمتهایى فردى و اخلاقى به حساب مى آید و نیز ظلمتهاى اجتماعى نظیر ستم و تبعیض. در عربى واژه «ظلم» که معادل فارسى آن همان ستم است، از ماده ظلمت اخذ شده که نشاندهنده نوعى تاریکى اجتماعى و معنوى است.
مبارزه با این ظلمتها بر عهده قرآن و سایر کتابهاى آسمانى است. قرآن خطاب به موسى بن عمران مى گوید:
... انْ اخْرِجْ قَوْمَکَ مِنَ الظُّلُماتِ الَى النّورِ
این تاریکى همان تاریکى ستم فرعون و فرعونیان است و نور، نور آزادى و عدالت.
نکتهاى که اهل تفسیر به آن توجه کرده اند این است که قرآن همواره ظلمات را جمع مى آورد و همراه با «الف» و «لام» که افاده استغراق مى کند و شامل همه تاریکیها مى شود، حال آنکه نور را مفرد ذکر مى کند و معناى آن این است که راه راست یکى بیشتر نیست حال آنکه مسیر انحراف و گمراهى متعدد است. مثلًا در آیةالکرسى مىخوانیم:
اللَّهُ وَلِىُّ الَّذینَ امَنوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ الَى النّورِ وَ الَّذینَ کَفَروا اوْلِیاؤُهُمُالطّاغوتُ یُخْرِجونَهُمْ مِنَ النّورِ الَى الظُّلُماتِ
به این ترتیب قرآن هدف خود را مشخص مى کند: پاره کردن زنجیرهاى جهل و گمراهى و ستم و تباهى اخلاقى و اجتماعى و در یک کلمه نابودکردن ظلمتها و هدایت به سمت عدالت و خیر و روشنایى و نور.
مجموعه آثاراستادشهیدمطهرى، ج26، ص: 44الی46(کتاب آشنائی باقرآن1)
