غیب چیزی است که با هیچ یک از حواس عادی و یا حواس مسلح قابل درک نباشد و در مقابل حضور و شهادت است و مصادیق فراوانی دارد و اگر در بحث روایی مفسّران شیعه عنوان غیب، (درآیه الذین یومنون بالغیب)بر حضرت مهدی(عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) تطبیق شده است، از قبیل بیان مصداق است، نه تفسیر مفهوم، و از باب نمونه است، نه حصر. و مستند آن نصّ مورد قبول امامیّه است، گرچه دیگران آن را نپذیرند.
تفسیرتسنیم/عبدالله جوادی آملی/مرکزنشراسراء/چاپ6بهار89/ج2/ص157
واژه «ایمان» از ریشه «اَمْن» است و سرّ اطلاق ایمان بر عقیده آن است که مؤمن اعتقاد خود را از ریب، اضطراب و شکّ، که آفت اعتقاد است، میرهاند و آن را اِیمِن میکند. از این رو رسوخ و استقرار عقیده در قلب را «ایمان» میگویند و برای رسیدن به آن، علم به تنهایی کافی نیست؛ گاهی انسان به چیزی عالم است ولی به آن مؤمن نیست: ﴿وجحدوا بها واستیقنتها أنفسهم)
اعتقاد علمی باید با جان و قلب انسانِ معتقد و عالِم عجین شود ودراوصاف نفسانی و اعمال بدنی او جلوه کند تا اطلاق ایمان بر آن درست باشد وبر این اساس، اطلاق مؤمن بر کسی که عقیده حقّ را تنها بر زبان میراند درست نیست: ﴿من الّذین قالوا امنا بأفواههم ولم تؤمن قلوبهم) ﴿أحسب الناس أن یترکوا أن یقولوا امنا وهم لا یفتنون) عَقْد علمی که قضیّهذهنی و معقول است تا با جان عالِم عَقْد و گرِهِ دیگر نیابد، ایمان نیست.
تفسیرتسنیم/عبدالله جوادی آملی/مرکزنشراسراء/چاپ6بهار89/ج2/ص156و157
روش فهم قرآن ازنظرملاصدرا
و من أراد أن یتقحّم لجة هذا البحر العمیق و یخوض غمرته خوض الجسور لا خوض الجبان الحذور، کان یجب علیه أولا أن یطلع علی سائر التفاسیر و یتفحّص عن عقیدة کل فرقة من فرق اثنین و سبعین و یستکشف أسرار مذهب کل طائفة من طوائف المسلمین. لیمیز بین محقّ و مبطل و متدیّن و مبتدع و....ص31
فإذابلغ إلی هذا المقام من التحیّر و الانضجار و الانکسار و التهب نار نفسه الکامنة فیه لغایة الاضطرار و اشتعل کبریت قلبه نارا من حدّة غضبه علی نفسه لما رآها بعین النقص و الاحتقار و کان زیت نور الایمان فی قلبه یکاد یضیء و لو لم تمسسه نار فوقع علیه نور الأنوار و انکشف له سرّ من عالم الأسرار رأی بذلک النور الجلیّ أصل کل نظر دقیق و شاهد بذلک السرّ الخفیّ غایة کلّ شک و تحقیق و نهایة کلّ مبحث عمیق و به یحصل له الاقتدار علی معرفة أسرار القرآن العظیم و استیضاح لطائف کتاب اللّه العلیم و معجزة رسوله الکریم علیه و آله الصلوة و التسلیم.
فعند ذلک یخوض فیه و یغوص فی بحار معانیه و یستخرج دررا و یواقیت ینعکس لمعانها علی أعین الناظرین فی سواحله و أسماع الواقفین علی حوالیه و ما ینکشف منها للآدمیّین فهو قدر یسیر بالاضافة إلی ما لم ینکشف. لأنه مما استأثره اللّه بعلمه فربما تجد أیّها الناظر بعین المروّة و الإشفاق من هذا الجنس فی هذه الأوراق إن کنت من أهله. و إلّا فغضّ بصرک عن ملاحظة أسرار معرفة اللّه و لا تنظر إلیها و لا تنسرح فی میدان معرفة معانی الوحی و القرآن، و اشتغل بأشعار شعراء العرب و غرائب النحو و علوم الأدب و الفروع، و نوادر الطلاق و العتاق، و حیل المجادلة فی البحث و المراوغة فی الکلام و سائر الحکایات و المواعظ التی فیها مصیدة العوام و مجلبة الجاه و الحطام و الغلبة فی الخصام فذلک ألیق بک فإنّ قیمتک علی مقدار همّتک و قصدک علی سمت رتبتک و لا ینفعکم نصحی ان أردت ان انصح لکم ان کان اللّه یرید ان یغویکم من یشأ اللّه یضلله و من یشأ یجعله علی صراط مستقیم.
تفسیر القرآن الکریم (صدرا)، ج1، ص: 31و32
أما بعد: فیقول أفقر خلق اللّه و أحوجهم المستغنی بتأیید مولاه عمّا عداه، و المکتفی بنور هداه عمن سواه- محمد الموسوم بصدر الدین القوامی- قوّمه اللّه بلطفه الاعتصامی:
أوصیکم- أیها الإخوان الباحثین عن دقائق معرفة اللّه و ملکوته بقوة التفکر و الانتقال، المتحیرین أن تقصدوا جوّ الملکوت و تطیروا سماء قدس اللاهوت بجناحی الوهم و الخیال- علیکم بحبل القرآن إن أردتم أن ترتقوا فی الأسباب، فإن من لم یعتصم بحبله فهو جند ما هنالک مهزوم من الأحزاب، مخذول عند اولی البصائر و الألباب فی جمیع الطرائق و الأبواب و إن من لم یحکّم أولا قواعد ظواهر التنزیل و أرکان بدایاته، و لم یتمرّن بالعمل بأحکامه و آدابه عند سماع آیاته- حتى اللغة و القراءة و الترتیل- فهو حریّ بأن لا یبلغ نهایاته، بل علیه أن یقف عند ظواهر الشریعة موفیا حقوقها إذ لم یرزق من لوامع أنوار الطریقة شروقها و بروقها و إلا فیقطع الشیطان طریقه بدقائق کیده و جلائله، و لا یبالی فی أیّ واد یهلکه أو یصیده بشرکه و حبائله.
ثم أقول لطائفة أخرى من إخوان الایمان، الذین رزقهم اللّه فطنة یمکن لهم بها الارتقاء إلى مدارج العلم و العرفان، إذا سلکوا طریق الصدق فی الإیقان: إلى کم ترغبون عن لباب القرآن الذی هو شفاء و رحمة للقلوب و الصدور إلى التبن و القشور الذی فیه متاع لکم و لأنعامکم و أجسامکم التی هی آلات القبور و تنسلون (یتسلّلون- ن) بالقرطاس المنقوش عن الرقّ المنشور؟ حتّام تطوفون على سواحل ظواهر التنزیل، و تعرضون عن غوص بواطن التأویل؟
أما حان لکم أن تغبطوا لمن غاص فی عمق نیل التنزیل لنیل جواهر ما أودعه اللّه على لسان جبرئیل؟ إلى کم تقتصرون عن الوصول إلى غررها و زواهرها بإدمان النظر و الفکر إلى سواحلها و ظواهرها؟ أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ و أن تصرفوا هممهم فی التقرب إلیه و الابتغاء لوجهه دون من سواه؟
تفسیر القرآن الکریم (صدرا)،انتشارات بیدار/قم/1366 / ج6، ص: 141
