شرایط آشنایى با قرآن

آشنایى با قرآن به مقدماتى نیازمند است که در اینجا به اختصار آنها را ذکر مى‏ کنیم.

یکى از شرطهاى ضرورى شناخت قرآن آشنایى به زبان عربى است. همان‏گونه که شناخت حافظ و سعدى بدون دانستن زبان فارسى ممکن نیست، آشنایى با قرآن هم که به زبان عربى نگاشته شده بدون دانستن زبان عربى امکان ‏پذیر نیست. شرط دیگر، آشنایى با تاریخ اسلام است زیرا قرآن مثل تورات یا انجیل نیست که یکباره توسط پیامبر عرضه شده باشد، بلکه این کتاب در طول 23 سال دوران زندگى پیامبر- از بعثت تا وفات- در خلال جریان پرهیجان تاریخ اسلام نازل شده است و از همین روست که آیات قرآن به اصطلاح شأن نزول دارند. شأن نزول چیزى نیست که معناى آیه را در خود محدود کند بلکه به عکس، دانستن شأن نزول تا حد زیادى در روشن شدن مضمون آیات مؤثر و راهگشاست.

شرط سوم، آشنایى با سخنان پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله است. ایشان به نصّ خود قرآن اولین مفسّر این کتاب است. مفسّر یعنى بیان‏کننده، و در قرآن آمده است:

... وَ انْزَلْنا الَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ الَیْهِمْ 

و یا در آیه دیگر مى‏ فرماید:

هُوَ الَّذى بَعَثَ فِى الْامِّیِّینَ رَسولًا مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ ایاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ .

اقسام شناخت قرآن

... به طور کلى در بررسى و مطالعه هر کتابى سه نوع شناخت ضرورى است.

1. شناخت سندى یا انتسابى‏

در این مرحله مى ‏خواهیم بدانیم انتساب کتاب به نویسنده آن تا چه اندازه قطعى است؟ مثلًا فرض کنید که مى ‏خواهیم دیوان حافظ و یا خیام را بشناسیم. اولین کارى که باید بکنیم این است که ببینیم آیا آنچه که به نام دیوان حافظ مشهور شده همه آن از حافظ است و یا تنها بعضى از قسمتهایش به حافظ تعلق دارد و بقیه ‏اش الحاقی است؛ و همچنین در مورد خیام و دیگران. اینجاست که پاى نسخه‏ه ا در میان مى‏ آید، آنهم قدیمى ‏ترین و معتبرترین نسخه‏ ها. مى ‏بینیم که هیچ یک از این کتاب ها از این نوع شناخت بى‏ نیاز نیست. حافظى که مرحوم قزوینى چاپ کرده و در آن معتبرترین نسخه‏ ها را ملاک قرار داده با حافظهاى معمولى که در ایران یا بمبئى چاپ مى ‏شد و در خانواده ‏ها وجود داشت بسیار متفاوت است. حافظهایى که سى چهل سال پیش چاپ کرده بودند در حدود دو برابر حافظهایى است که امروز نسخه ‏شناس ها معتبر مى ‏دانند، در حالى که میان اشعارى که نسخه ‏شناس ها آنها را به اصطلاح «منحول»  و مجعول مى‏دانند احیاناً اشعارى یافت مى ‏شود در سطح اشعار عالى حافظ. و یا وقتى به رباعیات منسوب به خیام نگاه مى‏ کنید شاید حدود دویست رباعى پیدا کنید که همه تقریباً در یک سطح قرار دارند و اگر اختلافى هست در همان حدودى است که میان اشعار همه شاعران است حال آن که هرچه از نظر تاریخى به عقب بروید و به عصر خیام نزدیکتر شوید مى‏ بینید که از این تعداد آنچه قطعاً منسوب به اوست شاید کمتر از بیست رباعى باشد و باقى یا در صحت انتسابشان تردید است و یا قطعاً به دیگران تعلق دارد.

اعتبارقرآن

معتبرترین و مقدسترین منابع ما، بعد از قرآن، در حدیث، کتب اربعه است، یعنى کافى، من لایحضره الفقیه، تهذیب، استبصار، و در خطب، نهج ‏البلاغه و در ادعیه صحیفه سجادیه است. اما همه اینها فرع بر قرآنند و به اندازه قرآن قطعیت صدور ندارند؛ یعنى حدیث کافى آن قدر مى‏ تواند معتبر باشد که با قرآن منطبق باشد و با تعلیمات آن جور درآید و اختلاف نداشته باشد. رسول اکرم صلى الله علیه و آله و ائمه اطهار مى ‏گفتند احادیث ما را بر قرآن عرضه بدارید، اگر بر قرآن منطبق نبود بدانید که ساختگى و جعلى است و آن را به ما بسته‏ اند؛ ما چیزى خلاف قرآن نمى ‏گوییم.

مجموعه‏ آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏26، ص: 26(کتاب آشنائی باقرآن1)

چیستی قرآن

قرآن مثل بعضى کتابهاى مذهبى نیست که یک سلسله مسائل رمزآسا در مورد خدا و خلقت و تکوین مطرح کرده باشد و حداکثر یک سلسله اندرزهاى ساده اخلاقى هم ضمیمه کرده باشد و بس، به طورى که مؤمنین ناچار باشند دستورها و اندیشه‏ها را از منابع دیگر اخذ کنند. قرآن اصول معتقَدات و افکار و اندیشه‏هایى را که براى یک انسان به عنوان یک موجود «باایمان» و صاحب عقیده لازم و ضرورى است و همچنین اصول تربیت و اخلاق و نظامات اجتماعى و خانوادگى را بیان کرده و تنها توضیح و تفسیر و تشریح و احیاناً تطبیق اصول بر فروع را بر عهده سنت و یا بر عهده اجتهاد گذاشته است. این است که استفاده از هر منبع دیگر موقوف به شناخت قبلى قرآن است. قرآن مقیاس و معیار همه منابع دیگر است. ما حدیث و سنت را باید با معیار قرآن بسنجیم تا اگر با قرآن مطابق بود بپذیریم و اگرنه نپذیریم.

                                                                         مجموعه‏ آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏26، ص: 26(کتاب آشنائی باقرآن1)

شناخت قرآن‏

شناخت قرآن براى هر فرد عالم به عنوان یک فرد عالم و براى هر فرد مؤمن به عنوان یک فرد مؤمن، امرى ضرورى و واجب است. اما براى یک عالم انسان ‏شناس و جامعه ‏شناس، شناخت قرآن از آن جهت ضرورى است که این کتاب در تکوین سرنوشت جوامع اسلامى و بلکه در تکوین سرنوشت بشریت مؤثر بوده است‏.

                                                                         مجموعه‏ آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏26، ص: 25(کتاب آشنائی باقرآن1)