لغت الله

 التحقیقأنّ الإلهة بمعنى العبادة. و الفرق بین المادّتین أنّ العبادة قد أخذ فیها قید الخضوع، و إله أخذ فیه قید التحیّر.

و ظهر أیضا أنّ کلمة اللّه أصلها من أله یأله، بقرینة اللغة العبریّة، و لعدم الحاجة فیها الى التکلّف، و لکون کلمة إله شایعة استعمالها فی هذا المعنى، ثمّ دخلت علیها الألف و اللام، ثمّ صارت علما بالغلبة، و بکثرة الاستعمال فیه تعالى، فقیل لا إله إلّا اللّه.

التحقیق فی کلمات القرآن الکریم/علامه حسن مصطفوی/بنگاه ترجمه و نشر کتاب/تهران/1360/ج‏1، ص: 120

حمدالهی(ابن عربی)

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ الحمد بالفعل و لسان الحال هو ظهور الکمالات و حصول الغایات من الأشیاء إذ هی أثنیة فاتحة و مدح رائعة لمولیها بما یستحقه. فالموجودات کلها بخصوصیاتها و خواصها، و توجهها إلى غایاتها، و إخراج کمالاتها من حیز القوّة إلى الفعل، مسبحة، حامدة، کما قال تعالى: وَ إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ، فتسبیحها إیاه تنزیهه عن الشریک و صفات النقص و العجز باستنادها إلیه وحده، و دلالتها على وحدانیته و قدرته، و تحمیدها إظهار کمالاتها المترتبة، و مظهریتها لتلک الصفات الجلالیة و الجمالیة.

                                                                    

                                                                         تفسیر ابن عربی/دار احیاء التراث العربى/ بیروت/1422 /ج1/ص8

تفسیر بسم الله(ابن عربی)

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِاسم الشی‏ء ما یعرف به، فأسماء اللّه تعالى هی الصور النوعیة التی تدلّ بخصائصها و هویاتها على صفات اللّه و ذاته، و بوجودها على وجهه، و بتعینها على وحدته، إذ هی ظواهره التی بها یعرف. و اللّه اسم للذات الإلهیة من حیث هی هی على الإطلاق، لا باعتبار اتصافها بالصفات، و لا باعتبار لا اتصافها.

و الرَّحْمنِ هو المفیض للوجود و الکمال على الکل بحسب ما تقتضی الحکمة و تحتمل القوابل على وجه البدایة. و الرَّحِیمِ هو المفیض للکمال المعنویّ المخصوص بالنوع الإنسانی بحسب النهایة، و لهذا قیل: یا رحمن الدنیا و الآخرة، و رحیم الآخرة. فمعناه بالصورة الإنسانیة الکاملة الجامعة الرحمة العامّة و الخاصة، التی هی مظهر الذات الإلهی و الحق الأعظمی مع جمیع الصفات أبدأ و أقرأ، و هی الاسم الأعظم...

                        تفسیر ابن عربی/دار احیاء التراث العربى/ بیروت/1422 /ج1/ص7

متعلق بسم الله

بدان که اهل معرفت بِسْمِ اَللّٰهِ هر سوره را متعلق به خود آن سوره دانند؛ و از این جهت در نظرى بِسْمِ اَللّٰهِ هر سوره را معنایى غیر از سورۀ دیگر است؛ بلکه بِسْمِ اَللّٰهِ هر قائلى در هر قول و فعلى با بِسْمِ اَللّٰهِ دیگرش فرق دارد؛ و بیان این مطلب به وجه اجمال آن است که به تحقیق پیوسته که تمام دار تحقّق، از غایة القصواى عقول مهیمۀ قادسه تا منتهى النّهایۀ صف نعال عالم هیولى و طبیعت، ظهور حضرت اسم اللّٰه اعظم است و مظهر تجلّى مشیّت مطلقه است که امّ اسماء فعلیّه است؛ چنانچه گفته‌اند:

ظَهَرَ الْوُجُودُ بِبسم اللّٰه الرَّحمن الرَّحیم. پس، اگر کثرت مظاهر و تعیّنات را ملاحظه کنیم، هر اسمى عبارت از ظهور آن فعل یا قولى است که در تِلوِ آن واقع شود؛ و سالک الى اللّٰه اوّل قدم سیرش آن است که به قلب خود بفهماند که به اسم اللّٰه همه تعیناتْ ظاهر است؛ بلکه همه، خود اسم اللّٰه هستند و در این مشاهده اسماء مختلف شوند و سعه و ضیق و احاطه و لا احاطۀ هر اسمى تابع مظهر است و تبع مرآتى است که در آن ظهور کرده...

تفسیر سوره حمد/امام خمینی(ره)/موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)/تهران/ ١٣٧۵ /ص3

عزّ ربوبیّت و ذلّ عبودیّت

یکى از آداب قلبیّه در عبادات و وظایف باطنیّۀ سالک طریق آخرت، توجّه به عزّ ربوبیّت و ذلّ عبودیّت است،و آن یکى از منازل مهمّۀ سالک است، که قوّت سلوک هر کس به مقدار قوّت این نظر است، بلکه کمال و نقص انسانیّت تابع کمال و نقص این امر است. و هر چه نظر انیّت و انانیّت و خودبینى و خودخواهى در انسان غالب باشد، از کمال انسانیّت دور و از مقام قرب ربوبیّت مهجور است. و حجاب خودبینى و خودپرستى از جمیع حجب ضخیم‌تر و ظلمانى‌تر است، و خرق این حجاب از تمام حجب مشکل‌تر وخرق همۀ حجب را مقدّمه است، بلکه مفتاح مفاتیح غیب و شهادت و باب الابواب عروج به کمال روحانیّت خرق این حجاب است. تا انسان را نظر به خویشتن و کمال و جمال متوهّم خود است، از جمال مطلق و کمال صرف محجوب و مهجور است، و اوّل شرط سلوک إلى اللّه خروج از این منزل است، بلکه میزان در ریاضت حق و باطل همین است. پس هر سالک که با قدم انانیّت و خودبینى و در حجاب انّیّت و خود خواهى طىّ منزل سلوک کند، ریاضتش باطل و سلوکش إلى اللّه نیست، بلکه إلى النفس است: «مادر بتها بت نفس شما است» قال تعالى: وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهٰاجِراً اِلىَ اللّٰه وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلىٰ اللّٰه . هجرت صورى و صورت هجرت عبارت است از هجرت به تن از منزل صورى به سوى کعبه یا مشاهد اولیاء (ع) ، و هجرت معنوى خروج از بیت نفس و منزل دنیا است إلى اللّه و رسوله، و هجرت به سوى رسول و ولىّ نیز هجرت إلى اللّه است. و ما دام که نفس را تعلّقى به خویش و توجّهى به انّیّت است مسافر نشده، و تا بقایاى انانیّت در نظر سالک است و جدران شهر خودى و اذان اعلام خود خواهى مختفى نشده، در حکم حاضر است نه مسافر و مهاجر.

آداب الصلاة (آداب نماز)/ حضرت امام خمینى (س) /مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى (س) چاپ اوّل: بهار  ١٣٧٠/ص7و8